Biến đổi khí hậu và sóng nhiệt đang trở thành những thách thức đáng kể đối với khả năng chịu đựng của con người. Mới đây, Hà Nội và các tỉnh thành khác ở đồng bằng Bắc Bộ đã chứng kiến một đợt sóng nhiệt nghiêm trọng vào đầu hè năm 2025, với nhiệt độ lên đến trên 40 độ C và độ ẩm từ 40-45%. Cảnh tượng đường phố vắng vẻ, người giao hàng, bán hàng rong, bảo vệ… tìm bóng cây ven đường để tạm nghỉ là một hình ảnh phổ biến. Những giọt mồ hôi chưa kịp rơi đã bốc hơi trên chiếc áo chống nắng khô giòn.
Sóng nhiệt không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới. Theo Giáo sư Phan Văn Tân, chuyên gia hàng đầu về khí tượng, khí hậu của Việt Nam, sóng nhiệt là một hệ quả của biến đổi khí hậu. Nếu xem xét lại cả năm thập kỷ qua, những ngày nắng nóng trong mùa hè đã gia tăng theo thời gian ở hầu hết các vùng trên Việt Nam.
Sóng nhiệt không chỉ là một hiện tượng thời tiết cực đoan đơn lẻ mà còn gắn liền với hạn hán, tạo thành một cặp bài trùng của hiện tượng thiên tai phức hợp. Hệ quả của sự kết hợp này là làm tăng độ khốc liệt của sóng nhiệt. Tác động của sóng nhiệt lên con người cũng rất nghiêm trọng. Sóng nhiệt và phơi nhiễm nhiệt gần như là một trong những hiện tượng sức khỏe đáng lo ngại nhất toàn cầu trong thế kỷ 21.
TS. Trần Nữ Quý Linh, nhà khoa học nghiên cứu về sự ảnh hưởng của sóng nhiệt và các hiện tượng thời tiết cực đoan lên sức khỏe con người, cho rằng sóng nhiệt có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe, từ đau đầu, chóng mặt, mất nước đến tử vong. Nhóm người dễ bị tổn thương nhất bao gồm trẻ em, người già, những người có bệnh mãn tính hoặc công nhân, nông dân lao động ngoài trời. Nghiên cứu cho thấy sóng nhiệt làm tăng đáng kể số ca nhập viện do nhiều nguyên nhân và do bệnh truyền nhiễm.
Thích ứng với sóng nhiệt ngày một khốc liệt là một thách thức lớn đối với các nhóm dễ bị tổn thương. TS. Trần Nữ Quý Linh cho rằng cần phải nâng cao nhận thức về mối quan tâm của người dân với nhiệt, với sức khỏe. Đồng thời, cần có những giải pháp có mức chi phí thấp nhất, dễ áp dụng nhất và nhanh nhất, như thay đổi khả năng tự thích ứng của cá nhân, phân biệt được những dấu hiệu cảnh báo đầu tiên về sức khỏe.
Các chuyên gia kêu gọi các chính phủ quan tâm hơn nữa đến chính sách thích ứng với sóng nhiệt đa dạng hơn cả ở đô thị và nông thôn, được thiết kế phù hợp với các nhóm yếu thế hơn và tạo ra những không gian công cộng nhiều cây xanh, mặt nước, nhiều bóng râm, thoáng khí, bổ sung các phương tiện làm mát như quạt, điều hòa nhiệt độ… (xem thêm). Để đối phó với sóng nhiệt, mỗi người cũng cần có những biện pháp phòng ngừa và thích ứng phù hợp, nhằm bảo vệ sức khỏe của mình và cộng đồng.
Trước tình hình sóng nhiệt ngày càng gia tăng, Việt Nam và các quốc gia trên thế giới cần tăng cường hợp tác, nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ mới để giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và sóng nhiệt. Đồng thời, việc nâng cao ý thức cộng đồng và đầu tư vào cơ sở hạ tầng cũng là những bước đi cần thiết để thích ứng với những thách thức của tương lai (climate change).