Trong thời đại kỹ thuật số hiện nay, việc sử dụng mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của con người, đặc biệt là với lứa tuổi trẻ vị thành niên. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích mà mạng xã hội mang lại, cũng có nhiều rủi ro và hiểm họa tiềm ẩn mà chúng ta không thể bỏ qua. Một trong những vấn đề đáng quan tâm gần đây là tình trạng “bắt cóc online” tinh vi, đặt ra nhiều câu hỏi về sự kết nối trong gia đình và hiểm họa từ thế giới ảo.

Nhiều đối tượng đã giả danh công an hoặc cơ quan chức năng để lừa gạt và yêu cầu nạn nhân dàn dựng kịch bản bắt cóc, tống tiền. Điều này cho thấy thế giới mạng, vốn được xem là không gian học tập, kết nối và giải trí, đang dần trở thành “vùng xám” tiềm ẩn nhiều rủi ro khôn lường. Theo một báo cáo của Văn phòng Tổng Y sĩ Hoa Kỳ, vào năm 2023, có đến 95% thanh thiếu niên Mỹ từ 13-17 tuổi sử dụng mạng xã hội, trong đó hơn một phần ba dùng gần như liên tục. Tổ chức Common Sense Media của Mỹ cũng đưa ra số liệu vào năm 2025, khoảng 70% thanh thiếu niên Mỹ từng dùng AI (trí tuệ nhân tạo) để “trút bầu tâm sự”. Và hơn 30% nói rằng họ chia sẻ chuyện nghiêm túc với AI còn hơn với người thật.

Tại Việt Nam, báo cáo của UNICEF – Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc – vào năm 2022 chỉ ra rằng 82% trẻ từ 12-13 tuổi và 93% trẻ từ 14-15 tuổi dùng Internet hàng ngày. Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cũng cảnh báo rằng thanh thiếu niên Việt Nam hiện dùng mạng xã hội trung bình 5-7 giờ mỗi ngày. Những con số này cho thấy mức độ phổ biến của mạng xã hội trong cuộc sống của trẻ em và thanh thiếu niên.

Chuyên gia giáo dục, Phó Viện trưởng Viện Học tập suốt đời Tống Liên Anh chia sẻ rằng sự đứt gãy trong kết nối gia đình ở thời đại mạng bùng nổ như hiện nay không còn là chuyện hiếm. Chuyên gia Tống Liên Anh đưa ra lời khuyên trong vấn đề giáo dục ở gia đình: “Đôi khi, một bữa cơm không có điện thoại, một buổi tối đi bộ cùng nhau, hay chỉ là cùng con xem lại một bộ phim cũ cũng đủ tạo nên kết nối.” Cô cũng khuyên phụ huynh hãy học cách hỏi con về cảm xúc chứ đừng chỉ hỏi về điểm số hay thành tích. Một câu như “Hôm nay con có vui không?”, “Có điều gì làm con mệt không?” tưởng đơn giản, nhưng lại có thể mở ra cánh cửa để cha mẹ bước vào thế giới tâm tư đầy bí mật và xáo trộn của trẻ một cách rất tự nhiên.

Chuyên gia giáo dục Tống Liên Anh cho rằng thế giới mạng xã hội đang có sức hút lớn với trẻ. Trẻ sẵn sàng chia sẻ suy nghĩ với một người lạ trên mạng, chứ không phải bố mẹ. Mạng xã hội có nguy cơ tạo ra khoảng trống lớn giữa bố mẹ và con cái, đồng thời tạo ra chuỗi đứt gãy trong các mối quan hệ trong gia đình, khi các thành viên đều muốn dùng điện thoại, lướt mạng hơn là cùng nhau chuyện trò. Điều này đòi hỏi sự quan tâm và chú ý của các bậc phụ huynh cũng như sự chung tay của toàn xã hội để giúp trẻ em và thanh thiếu niên sử dụng mạng xã hội một cách an toàn và có trách nhiệm.

Như vậy, việc tăng cường kết nối gia đình và tạo ra môi trường mạng an toàn cho trẻ em và thanh thiếu niên là công việc cần thiết và cấp thiết. Đó không chỉ là trách nhiệm của các bậc phụ huynh mà còn là của toàn xã hội. Hãy cùng nhau tạo ra một môi trường mạng lành mạnh và an toàn cho sự phát triển của trẻ em và thanh thiếu niên.

Trong thời gian gần đây, một loạt các vụ việc liên quan đến hành vi bắt cóc trực tuyến và lừa đảo qua mạng nhắm vào trẻ vị thành niên đã được ghi nhận, gây ra sự hoang mang trong dư luận xã hội. Các chuyên gia giáo dục và tâm lý học đã đưa ra nhiều khuyến nghị nhằm tăng cường vai trò phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong việc trang bị kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh.

Theo Tiến sĩ Vũ Thu Hương, chuyên gia giáo dục và nguyên giảng viên tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trẻ vị thành niên thường có tâm lý ham khám phá, tò mò với những điều mới mẻ, thích thử thách và khát khao được công nhận. Điều này khiến các em dễ bị cuốn vào những lời dẫn dụ đầy tính kích thích từ kẻ xấu, tạo cơ hội cho các hành vi lừa đảo và bắt cóc trực tuyến thành công. “

Thạc sĩ Tâm lý học lâm sàng Nguyễn Văn Duẩn, chuyên gia tại Phòng Tâm lý học đường của Trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Lê Quý Đôn, cho rằng trẻ em hiện nay thiếu kỹ năng nhận diện và ứng phó với lừa đảo, đặc biệt là trong môi trường phi vật lý như không gian mạng. Điều này làm tăng nguy cơ bị tấn công bởi những kẻ có ý định xấu. Để ngăn chặn điều này, cần phải trang bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết để nhận biết và phòng tránh các hành vi lừa đảo trên mạng.”

Thầy Nguyễn Đức Phú, giáo viên kỹ năng sống tại Trường Phổ thông liên cấp Phenikaa, chỉ ra rằng khi cha mẹ quá bận rộn và ít thời gian cho con cái, hoặc thường xuyên áp đặt, các em sẽ cảm thấy cô đơn. Thế giới ảo trở thành nơi để các em tìm kiếm sự chia sẻ và đồng cảm. Kẻ xấu có thể lợi dụng kẽ hở này bằng cách đóng vai một người bạn thấu hiểu và kiên nhẫn lắng nghe, từ đó thao túng tâm lý và chiếm được lòng tin của các em.

Để bảo vệ trẻ em trong thời đại số, các chuyên gia khuyến nghị nhà trường và phụ huynh cần chủ động trang bị cho học sinh những kỹ năng tự vệ thiết yếu. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc tích hợp các buổi học về an toàn không gian mạng và kỹ năng nhận diện lừa đảo vào chương trình học cũng như các hoạt động ngoại khóa. Sự phối hợp đồng bộ giữa gia đình và nhà trường trong việc giáo dục an toàn trên không gian mạng cho học sinh là rất quan trọng, thông qua các hoạt động giáo dục toàn diện, đặc biệt là trong việc trang bị kỹ năng phòng tránh và ứng phó với các tình huống rủi ro trực tuyến.

Tóm lại, không có giải pháp đơn lẻ nào là hoàn hảo trong việc bảo vệ trẻ em khỏi các hành vi lừa đảo và bắt cóc trực tuyến. Chỉ khi cả gia đình và nhà trường cùng chung tay hành động một cách quyết liệt và thấu hiểu, chúng ta mới có thể bảo vệ con trẻ một cách hiệu quả. Sự hợp tác này không chỉ giúp trang bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết mà còn tạo ra một môi trường an toàn và hỗ trợ cho sự phát triển của các em.