Mạt chược – Di sản văn hóa đang dần mai một

Mạt chược là một trò chơi đã gắn bó chặt chẽ với văn hóa Trung Quốc và cộng đồng Hoa kiều trên toàn thế giới. Không chỉ đơn thuần là một hình thức giải trí, mạt chược còn mang trong mình những giá trị truyền thống sâu sắc. Trẻ em thường học cách chơi mạt chược trong những dịp Tết Nguyên đán cùng với gia đình, trong khi người lớn tuổi có thể chơi quanh năm. Các bộ mạt chược cổ điển thường được làm từ gỗ, ngà voi hoặc tre, và được cắt, đánh bóng, khắc và tô màu một cách thủ công.

Ở Hong Kong, mạt chược không chỉ là một trò chơi đơn thuần mà còn được coi là một phần của di sản văn hóa. Trong hơn bốn thập kỷ qua, bà Ho Sau-Mei, 68 tuổi, đã gắn bó với cửa tiệm Kam Fat Mahjong do cha bà sáng lập từ năm 1962. Cửa tiệm nhỏ này nằm dưới cầu thang trong một hẻm nhỏ rộng chưa đầy 2m và là nơi lưu giữ truyền thống làm mạt chược thủ công.

Bà Mei cho biết bà bắt đầu học nghề từ năm 13 tuổi. Vào những năm 1970-1980, các nghệ nhân từ Trung Quốc đại lục đã sang Hong Kong để trao đổi kỹ thuật, giúp cho nghề khắc mạt chược thủ công phát triển thịnh vượng. Vào thập niên 1960, Hong Kong có hơn 20 nghệ nhân khắc mạt chược, và thậm chí còn có cả hội nghề nghiệp chính thức.

Tuy nhiên, hiện tại phần lớn các quân bài mạt chược đều được sản xuất hàng loạt tại các nhà máy ở Trung Quốc đại lục. Từ năm 2014, nghề khắc tay mạt chược đã được chính quyền Hong Kong xếp vào danh sách ‘di sản văn hóa phi vật thể’. Tuy nhiên, tại thành phố này hiện chỉ còn vài người theo nghề, và bà Mei là nữ nghệ nhân duy nhất còn hành nghề.

Mỗi sáng trước 10h, bà Mei đã ngồi vào chỗ, xếp sẵn khay gỗ với những quân bài bằng nhựa và chuẩn bị các dụng cụ chuyên dụng để khắc. Mỗi bộ mạt chược gồm 144 quân, chia làm bốn loại như cây tre, chấm tròn, chữ Hán, gió (đông, tây, nam, bắc) và các quân đặc biệt như hoa, rồng, tứ quý. Bên cạnh những quân cờ truyền thống, bà Mei cũng làm những quân cờ mạt chược sáng tạo với nhiều loại hình vẽ.

Nghệ nhân dùng những dụng cụ khắc truyền thống với đầu mũi khác nhau để khắc từng ký tự, họa tiết lên quân bài, kẹp chặt giữa ngón cái và ngón giữa. Mỗi bộ mạt chược làm tay mất khoảng 10 đến 14 ngày để hoàn thành, có giá khoảng 245 USD (khoảng 6,5 triệu đồng).

Ngành làm mạt chược thủ công đã dần biến mất kể từ khi Hong Kong chuyển từ trung tâm sản xuất sang trung tâm tài chính vào thập niên 1990. Cửa tiệm của bà Mei không có hệ thống đặt hàng trực tuyến, khách hàng muốn mua phải gọi điện hoặc tới trực tiếp. Bà Mei ghi đơn hàng bằng tay trên một cuốn sổ cũ kỹ.

Bà Mei nói rằng bà chưa muốn nghỉ hưu vì buồn và không biết làm gì. Trong ngày, một khách hàng người Anh gọi đến hỏi về đơn hàng mà vợ anh đặt cách đây vài tuần. Bà Mei nhờ người phiên dịch, tìm số điện thoại trong sổ, và xác nhận bộ bài sẽ hoàn thiện trong tuần tới.

Theo bà Mei, khi còn trẻ, bà thường chơi mạt chược với anh chị em trong nhà, nhưng hiện tại không còn nhiều thời gian, chỉ thỉnh thoảng mới nhận lời mời từ bạn cũ. Hằng năm, sinh viên và nhà báo vẫn đến tìm hiểu, nhờ đó nghề của bà được nhiều người biết đến dù đang dần mai một.

Bà Mei từng nhận nhiều lời đề nghị học nghề từ nghệ sĩ và các tổ chức văn hóa, nhưng bà đều từ chối vì chưa có hứng dạy và muốn làm theo cách và nhịp độ riêng của mình. “Tôi không biết còn làm được bao lâu nữa nhưng chừng nào còn cầm được dụng cụ, tôi vẫn sẽ tiếp tục”, bà nói.

Lê Sang, một nghệ nhân xăm hình tài năng tại Hà Nội, đã không ngừng nỗ lực để theo đuổi đam mê sửa hình xăm cũ, hỏng hay biến hóa vết sẹo lồi thành những tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Với hơn 10 năm kinh nghiệm trong nghề, Lê Sang đã tạo ra nhiều tác phẩm độc bản, giúp khách hàng che khuyết điểm hình thể và tự tin hơn trong cuộc sống.

Con đường đến với nghề xăm hình của Lê Sang bắt đầu vào năm 2014, khi ngành xăm hình tại Việt Nam còn nhiều hạn chế và phải đối mặt với nhiều định kiến. Anh đã phải vượt qua những hoài nghi và rào cản để từng bước chứng minh giá trị của nghề nghiệp mình. Quá trình làm nghề của Lê Sang là một hành trình không ngừng nghỉ, với mục tiêu mang đến những trải nghiệm tốt nhất cho khách hàng.

Lê Sang thường gọi việc xăm hình là “Nghệ thuật tái sinh”, một loại hình nghệ thuật giúp khách hàng chữa lành tổn thương tinh thần do khuyết điểm cơ thể gây ra. Theo anh, để thành công trong nghề này, cần phải có sự thấu cảm và hiểu biết về tâm lý của khách hàng. Việc thấu hiểu và đồng cảm với khách hàng giúp Lê Sang tạo ra những tác phẩm không chỉ đẹp mà còn mang đến sự tự tin và hạnh phúc cho họ.

Với mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái nghề bền vững, Lê Sang đã thành lập thương hiệu Era Tattoo vào năm 2014. Anh đã không ngừng nỗ lực để chuyên môn hóa, xây dựng văn hóa tổ chức và đào tạo đội ngũ nhân viên. Sự phát triển toàn diện của Era Tattoo đã giúp thương hiệu này trở thành một trong những studio xăm hình hàng đầu tại Việt Nam.

Trong nửa đầu năm 2025, trước làn sóng cắt giảm chi tiêu, Lê Sang đã phải đối mặt với nhiều khó khăn. Tuy nhiên, với sự kiên định và một chút may mắn, thương hiệu của anh vẫn trụ vững và tiếp tục mở rộng cơ sở. Sự thành công của Era Tattoo không chỉ là kết quả của sự nỗ lực không ngừng mà còn là minh chứng cho sự phát triển bền vững của thương hiệu.

Lê Sang kỳ vọng sẽ đưa studio Era Tattoo trở thành trung tâm sửa hình lớn nhất châu Á, góp phần lan tỏa “Nghệ thuật tái sinh”. Anh hy vọng sẽ truyền tải thông điệp đến thế hệ thợ trẻ: dám dấn thân, mạnh dạn làm và tái định nghĩa vai trò nghề xăm trong xã hội hiện đại. Với tầm nhìn và sứ mệnh rõ ràng, Lê Sang tiếp tục là một hình tượng inspire cho những người đam mê với nghệ thuật xăm hình. Thông tin thêm về Era Tattoo và các dự án của Lê Sang có thể được tìm thấy trên các trang mạng xã hội của thương hiệu.