Trong thời đại trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển nhanh chóng như hiện nay, việc tạo ra các sản phẩm mô phỏng cực kỳ chân thực đã trở thành một thách thức lớn đối với xã hội. Những sản phẩm này có thể dễ dàng đánh lừa người xem nếu không có thông tin cụ thể, đặt ra nhiều vấn đề và hệ lụy nghiêm trọng. Để tìm hiểu sâu hơn về vấn đề này và các giải pháp ngăn chặn, chúng tôi đã có một cuộc trao đổi với ông Nguyễn Trí Hiển, Chủ tịch Hội đồng quản trị công ty công nghệ giáo dục Edtech Agency. Ông Hiển đã chia sẻ những quan điểm quý giá về rủi ro tiềm ẩn khi AI tạo ra nội dung giả và các biện pháp cần thiết để giảm thiểu chúng.

Một trong những vấn đề quan trọng được ông Hiển nhấn mạnh là khả năng của AI trong việc tạo ra thông tin sai lệch hoặc nội dung giả mạo. Điều này không chỉ đơn giản là một vấn đề về thông tin không chính xác, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin của công chúng và có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Từ việc lan truyền tin giả trong cộng đồng đến việc ảnh hưởng đến quyết định của các nhà hoạch định chính sách, hậu quả của việc AI tạo ra nội dung giả mạo là rất lớn và đa dạng.

Để giải quyết vấn đề này, ông Hiển cho rằng cần có sự kết hợp giữa việc nâng cao nhận thức của công chúng và phát triển các công cụ kỹ thuật giúp xác minh tính xác thực của nội dung. Nâng cao nhận thức của công chúng về những rủi ro và hậu quả của nội dung giả mạo do AI tạo ra là bước đầu tiên quan trọng. Công chúng cần được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để phân biệt thông tin thật và giả, cũng như hiểu được cách sử dụng các công cụ xác minh thông tin.

Về mặt kỹ thuật, phát triển các công cụ có khả năng xác minh tính xác thực của nội dung là một giải pháp quan trọng. Các công cụ này có thể sử dụng các thuật toán học máy và phân tích dữ liệu để nhận diện và đánh dấu nội dung giả mạo. Ngoài ra, các nền tảng trực tuyến cũng cần phải có trách nhiệm trong việc kiểm soát và quản lý nội dung được đăng tải lên nền tảng của họ.

Ông Hiển cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giáo dục và đào tạo về kỹ năng phân biệt thông tin trong thời đại số. Đây không chỉ là vấn đề của các chuyên gia công nghệ, mà còn là vấn đề của toàn xã hội. Giáo dục và đào tạo cần tập trung vào việc trang bị cho người học các kỹ năng cần thiết để điều hướng trong thế giới thông tin phức tạp ngày nay.

Tóm lại, sự phát triển của AI đã mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra những thách thức lớn. Việc giải quyết vấn đề nội dung giả mạo do AI tạo ra đòi hỏi sự nỗ lực và hợp tác của nhiều bên, từ nâng cao nhận thức của công chúng đến phát triển các giải pháp kỹ thuật. Chỉ khi có sự chung tay của toàn xã hội, chúng ta mới có thể giảm thiểu những rủi ro và đảm bảo sự phát triển lành mạnh của công nghệ.

Trong thời đại thông tin số hiện nay, việc phân biệt giữa thông tin thật và giả đã trở thành một thách thức lớn đối với người dùng internet. Sự lan truyền nhanh chóng của tin giả trên không gian mạng không chỉ làm cho việc tìm kiếm thông tin chính xác trở nên khó khăn mà còn đặt ra thách thức lớn cho người dùng trong việc đánh giá độ tin cậy của thông tin.

Các chuyên gia quốc tế đã khuyến nghị rằng người dùng nên trang bị tư duy phản biện và đặt ra bốn câu hỏi cơ bản để đánh giá độ tin cậy của thông tin. Internet, với kho kiến thức khổng lồ, đồng thời cũng là môi trường lý tưởng cho sự lan truyền của tin giả và thông tin sai lệch. Nhiều người, bao gồm cả sinh viên và giảng viên, vẫn dễ dàng bị đánh lừa bởi những thông tin sai sự thật. Theo giáo sư Sam Wineburg từ Đại học Stanford, Mỹ, giới học thuật cũng thường mắc bẫy khi tiếp cận thông tin trực tuyến. Trong khi đó, các chuyên gia kiểm chứng lại đạt kết quả tốt hơn nhờ áp dụng những nguyên tắc cụ thể.

Các chuyên gia cho rằng tin giả thường đánh vào cảm xúc mạnh như giận dữ, lo sợ, hoặc củng cố niềm tin sẵn có của người đọc. Khi nội dung được chia sẻ từ nguồn quen thuộc hoặc xuất hiện nhiều lần, người dùng càng dễ tin tưởng mà không kiểm chứng. Điều này làm nổi bật tầm quan trọng của việc nâng cao khả năng nhận diện tin giả.

Để nâng cao khả năng nhận diện tin giả, các chuyên gia khuyến nghị người đọc tự đặt ra bốn câu hỏi cơ bản. Thứ nhất, nguồn tin đến từ đâu? Việc truy ngược nguồn, đánh giá mức độ tin cậy của nơi phát tán thông tin là bước đầu tiên quan trọng. Thứ hai, các nguồn tin đáng tin cậy khác nói gì? Một cách hiệu quả là so sánh thông tin đang nghi vấn với các cơ quan báo chí lớn, hoặc phát ngôn chính thức từ cá nhân hay tổ chức liên quan. Thứ ba, người đọc có đang bị thiên kiến chi phối? Nhận diện thiên kiến cá nhân là bước quan trọng để không mù quáng tin theo. Cuối cùng, ngữ cảnh ra sao? Cần hiểu bối cảnh đầy đủ trước khi chia sẻ hay bình luận.

Chuyên gia Claire Wardle, đồng sáng lập tổ chức First Draft chuyên về kiểm chứng tin tức, cho rằng câu hỏi quan trọng nhất không phải là việc bản thân có tin vào thông tin đó hay không, mà là liệu việc chia sẻ nó có thể gây hại cho ai hay không. Hiện nhiều tổ chức quốc tế đã phát triển công cụ miễn phí giúp người dùng xác thực hình ảnh, video, giọng nói hoặc kiểm tra độ tin cậy của các tuyên bố.

Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là giữ thói quen nghi ngờ tích cực và tư duy phản biện mỗi ngày. Bằng cách trang bị tư duy phản biện và đặt ra các câu hỏi cơ bản, người dùng internet có thể nâng cao khả năng phân biệt giữa tin thật và tin giả, góp phần tạo ra một môi trường thông tin trực tuyến lành mạnh và đáng tin cậy.

Trong thời gian gần đây, sự lan truyền nhanh chóng của các thông tin thiếu kiểm chứng trên mạng xã hội đã gây ra sự hoang mang trong dư luận và ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của các cơ quan nhà nước cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức và cá nhân. Một trường hợp đáng chú ý là thông tin cho rằng thủy điện Bản Vẽ, xã Yên Na, tỉnh Nghệ An bị vỡ. Thông tin này đã lan truyền nhanh chóng và khiến hàng trăm hộ dân sinh sống ở các xã hạ du của nhà máy thủy điện hoảng loạn, bỏ chạy lên núi để phòng tránh lũ dâng.

Tuy nhiên, thông tin này nhanh chóng bị xác minh là sai sự thật và cơ quan chức năng đã xử lý nghiêm trường hợp đăng thông tin sai sự thật. Không chỉ trường hợp trên, một thông tin khác về việc một người phụ nữ tên N đăng tải trên mạng xã hội về việc con trai bị giữ tại một đồn biên phòng phía Campuchia cũng đã bị xác minh là không đúng sự thật. Lãnh đạo thuộc Bộ đội Biên phòng tỉnh Tây Ninh đã khẳng định không có trường hợp nào như thông tin mà Facebook đã đăng tải.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng, Trưởng Văn phòng luật Kết Nối, nhận xét rằng việc thông tin thất thiệt vỡ đập thủy điện Bản Vẽ đã gây hoang mang dư luận và ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác điều hành, ứng phó của chính quyền địa phương. Việc tạo ra và phát tán thông tin không có thật như “uống nước sâm rồi tỉnh dậy ở Campuchia” cũng là một hành vi tiềm ẩn nguy cơ vi phạm pháp luật.

Theo khoản 1, Điều 8, Luật An ninh mạng 2018, hành vi đưa thông tin sai sự thật lên mạng gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng đến hoạt động của cơ quan nhà nước, người thi hành công vụ hoặc xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân là hành vi bị nghiêm cấm. Tại Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP được sửa đổi, bổ sung bởi khoản 37 Điều 1, Nghị định 14/2022/NĐ-CP quy định, cá nhân lợi dụng mạng xã hội để cung cấp, chia sẻ thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống có thể bị phạt tiền từ 10.000.000-20.000.000 đồng.

Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng khuyến cáo rằng mạng xã hội là không gian mở, nhưng không phải là vùng an toàn pháp lý. Việc đăng tải, chia sẻ thông tin trên mạng là một phần của quyền tự do ngôn luận. Tuy nhiên, bất kỳ quyền nào cũng đi kèm trách nhiệm. Khi hoạt động trên không gian mạng, mỗi người cần ý thức rõ rằng mình phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung đăng tải.

Người dùng mạng xã hội cần tỉnh táo trước mỗi lượt chia sẻ và chỉ nên tiếp nhận thông tin từ các nguồn báo chí chính thống, cổng thông tin của cơ quan nhà nước, hoặc các tổ chức uy tín được pháp luật công nhận. Người dân có thể kiểm chứng thông tin từ các nguồn chính thống như: Cổng thông tin điện tử Chính phủ, báo chí chính thống, thông báo từ UBND các cấp và cơ quan chuyên môn.

Trong thời đại số, mạng xã hội không chỉ là nơi kết nối mà còn là “cuốn nhật ký mở” của hàng triệu người. Chỉ cần vài thao tác, bất kỳ ai cũng có thể chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc, thông tin,… đến hàng ngàn người khác. Tuy nhiên, chính sự tiện lợi ấy cũng tiềm ẩn những rủi ro pháp lý nếu người dùng thiếu hiểu biết hoặc vô tình lan truyền thông tin sai sự thật.