Tính phổ quát và tính đặc thù là hai yếu tố không thể thiếu trong văn chương, luôn tồn tại trong mối quan hệ biện chứng. Việc khám phá và tìm kiếm những giá trị phổ quát trong văn học không chỉ giúp người đọc nhận thấy sự tương đồng và kết nối giữa các cá nhân và cộng đồng mà còn làm nổi bật vai trò của văn chương trong việc phản ánh và kết nối con người.
Tuy nhiên, văn chương không thể chỉ tập trung vào tính phổ quát mà bỏ qua tính đặc thù, vì điều đó sẽ khiến giá trị của văn chương trở nên chung chung và thiếu sức sống. Ngược lại, nếu chỉ chăm chú vào tính đặc thù, văn chương sẽ trở nên khép kín, tự trị và khó kết nối với cộng đồng nhân loại. Sự cân bằng giữa tính phổ quát và tính đặc thù là chìa khóa để văn chương đạt được giá trị chân thực và sâu sắc.
Cái phổ quát cần phải được thể hiện thông qua cái riêng, cái đặc thù của mỗi cá nhân và cộng đồng. Khi văn chương kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố này, nó sẽ tạo ra những tác phẩm có giá trị lâu bền, không chỉ nói lên tiếng nói của cá nhân mà còn là tiếng nói của cả một thời đại. Các nhà văn như Nguyễn Trung Thành, Nguyễn Bình Phương, và Trương Đăng Dung đã thể hiện xuất sắc mối quan hệ này trong tác phẩm của mình.
Trong Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, nhân vật cụ Mết đã đưa ra chân lý về việc cần phải tiến hành bạo lực cách mạng: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”. Đó là một sự lựa chọn dựa trên điều kiện cụ thể của dân tộc, nhằm bảo vệ hòa bình và tự do. Qua đó, tác giả đã thể hiện một cách sâu sắc và đa chiều về bản chất của con người và vai trò của cách mạng.
Nguyễn Bình Phương, trong tiểu thuyết của mình, đã xem xét cái ác trong bối cảnh cụ thể của cuộc chiến tranh, của những xung đột văn hóa – xã hội Việt Nam. Điều này giúp người đọc nhận thấy sự phức tạp của bản chất con người và xã hội.
Trương Đăng Dung, trong thơ của mình, đã thể hiện nhiều phạm trù phổ quát gắn với nhân loại nói chung. Tuy nhiên, nỗi bất an của tồn tại người trong nhiều tác phẩm của ông bắt nguồn từ chính cuộc đời, thân phận một người Việt Nam, sinh ra ở một vùng trũng về văn minh, trong một thời đại đầy khắc nghiệt của chiến tranh, bệnh tật, đói nghèo… Qua đó, cái phổ quát mới có da thịt và linh hồn, không trở nên mơ hồ, rỗng nghĩa.
Tóm lại, tính phổ quát và tính đặc thù là hai mặt không thể thiếu trong văn chương. Khi văn chương biết kết hợp và hài hòa hai yếu tố này, nó sẽ tạo ra những tác phẩm có giá trị sâu sắc, có thể chạm đến trái tim của người đọc và để lại dấu ấn lâu dài trong lòng họ.